بنیاد فرهنگی هنری امیرخسرو بلخی، اولین نهاد فرهنگی هنری مهاجرین افغانستان مقیم ایران که در حوزه موسیقی فعالیت دارد.
این بنیاد از «خانه قول و غزل دری» که در سال ۱۳۸۷ توسط مهدی حسین بلخی ایجاد گردیده بود و اعضای این خانه هنری نیز از اساتید و هنرمندان برجسته موسیقی از جمله استاد حبیب حاصل، موسیقیدان، شاعر و نویسنده اهل هندوستان، استاد کریم کریمی، نوازنده برجسته افغانستان و مهدی‌حسین بلخی، پژوهشگر موسیقی اهل افغانستان بودند، شکل گرفت.
بنیاد امیرخسرو فعالیت‌هایش را رسما بصورت اختصاصی و تخصصی در عرصه‌های فرهنگی، هنری، آموزشی و پژوهشی با همکاری نخبگان موسیقی افغانستان تحت عنوان «بنیاد فرهنگی هنری امیرخسرو بلخی» از سال ۱۳۹۳ در مشهد آغاز نمود.
فعالیت‌های این بنیاد از بدو تاسیس تاکنون در نوع خود حداقل در سطح افغانستان کم‌نظیر و در مواردی بی‌نظیر بوده است. از این رو، بنیاد امیرخسرو بلخی اکنون بعنوان یکی از نهادهای شناخته‌شده و تاثیرگذار فرهنگی هنری نه تنها در جامعه فرهنگی و هنری افغانستان بلکه میان پیروان و علاقه‌مندان موسیقی مکتب پتیاله در حوزه فارسی زبانان شبه قاره هند جایگاه ویژه‌ای دارد.
اهداف
-رشد و اعتلای هنر موسیقی امیرخسرو بلخی
-آموزش، پژوهش و ترویج موسیقی امیرخسرو
-معرفی آثار هنری چهره‌های فاخر و بزرگان موسیقی این خطه
-کشف استعدادهای موسیقی
-دفاع از حقوق هنرمندان موسیقی
-توسعه روابط و همکاری‌های مشترک هنری با هنرمندان موسیقی جهان بویژه حوزه فارسی زبانان
امیرخسرو فرزند امیر سیف‌الدین محمود در سال ۶۵۱ه.ق / ۱۲۵۳م در دهلی یا پتیاله هند و به روایتی در منطقه سنگچارک از توابع ولایت بلخ افغانستان دیده به جهان گشود.
پدر امیرخسرو از سران قبایل بلخ بود که در اثر حمله مغول‌ها از بلخ به دهلی هندوستان مهاجرت می‌کند و در آنجا با دختر نواب عمادالملک، از سران و وزیران هند اهل دهلى ازدواج می‌کند. وى سرانجام در جنگى با دشمنانش کشته می‌شود.
امیرخسرو براى کسب علم و معرفت در خدمت سید نظام‌الدین اولیاء و در زمره مریدان آن حضرت در مى‌آید و تا آخر عمر به ارادتش وفادار می‌ماند.
وى درس موسیقی را نیز از استادش نظام‌الدین اولیاء مى‌آموزد که آخرین درس او، راگ پوربی بوده که اکنون قاریان در این راگ قرآن تلاوت می‌کنند.
این چهره فرازمند ادبى و هنرى از پیشتازان طریقت چشتیه نیز بوده و بخاطر ترویج طریقت چشتیه، قوالى یعنى قول‌خواندن را در موسیقى کلاسیک ایجاد می‌نماید تا مطربان و پیروان این طریقت بتوانند با همراهى سازها، اشعار عرفانی و مذهبی را در خانقاها بخوانند، عبادت نمایند، هم به وجد آمده و لذت ببرند و در عین زمان با برهمنانى که در معابدشان، بجن (نوعی آواز مذهبی هندی) می‌خواندند، رقابت نمایند.
این شاعر و موسیقیدان بلندنظر با ایجاد اساسات علم و اختراعات در موسیقى، بخش مهمى از جغرافیاى فرهنگى و بشرى دیروز و امروز ما را خاصتاً در حوزه فارسی‌زبانان و شبه قاره هند درآمیخته و پیوند زده است.
ابداعات امیرخسرو بلخی در موسیقی
۱. ایجاد هفت نت موسیقی شرقی و معنای آن
سا - رِ - گَه - مَه - پَه - دَه - نی
(سا) به معنای عزم متین، ثابت قدم بودن - (رِ) یا (را): رب، پروردگار خود
را یاد کن - (گَه) یا (گا): بخوان - (مَه) یا (ما): از غرور اجتناب کن
(پَه) یا (پا): پاک‌بودن از بغض، کینه، حسد و... - (دَه) یا (دا): از مادیات
پرهیز کن - (نی) مانند (ن): خمیده و متواضع باش
۲. اختراع آلات موسیقی مانند:
{ طبله } ساز کوبه‌ای متشکل از دو طبل که به
نت‌های موسیقی سُر (کوک) می‌شود و هرکدام زیر و بم نام دارند.
{سیتار} ساز زیبا که موسیقیدانان شاه تارها میخوانندش و
{سارنگی} ساز کش (زهی-آرشه‌ای) که با کمان نواخته می‌شود.
{ سیتار} ساز زیبا که موسیقیدانان شاه تارها میخوانندش و
{سارنگی} ساز کش (زهی-آرشه‌ای) که با کمان نواخته می‌شود.
این سه آله موسیقی، سازهای شگفت‌انگیزیست که دانشمندان موسیقی را به حیرت واداشته است و تاکنون سازی در حد این سه نوع ساز به این زیبایى که تکمیل‌کننده هم باشند ساخته نشده است.
۳. راگ و راگنی (دستگاه موسیقی) و سبک‌های آوازخوانی کلاسیک مانند ترانه، خیال، قوالی، تهمری، کلاسیک، که هرکدام روش خاص و فلسفه خودش را دارد و ما از تفسیر آن عاجزیم و باید بزرگان و صاحبان این مکتب آنرا تجزیه و تحلیل نمایند.
بجاست در این زمینه از رساله معروف قانون طرب استاد سرآهنگ، سرتاج موسیقى یاد کنیم که در آن آمده است: «امیرخسرو بلخى (رح) مبانى و اساسات مهم را در علم موسیقی اختراع نموده و روى کار آورد که مایه اعجاب استادان فن گردید و نایک گوپال، بزرگ‌ترین موسیقیدان عصر خود، با آن قدرت علمى که در موسیقى داشت، در برابر همه لیاقت‌هاى حضرت امیرخسرو سر تعظیم و تکریم فرود آورد و تا زنده بود از صحبت‌ها و تجربه‌هاى او بهره‌ها برد.»
قابل یادآوریست، استاد سرآهنگ سرتاج موسیقى، اولین کسى بود که در قلب هندوستان امیرخسرو بلخى خطاب نمود.
در یکى از سفرهاى هنرى استاد به هند، به ایشان می‌گویند، خیلى مهم است که موسیقى هندى در افغانستان جاى باز کرده است، استاد سرآهنگ در جواب می‌گوید: «موسیقى ما از هند نیست، موسیقى هند، کرناتکى است و موسیقى ما از استادم، امیرخسرو بلخى می‌باشد که من می‌خوانم.
اشتراک‌گذاری در
فیسبوک
توییتر
وتس‌اپ
ایمیل
تلگرام